Naar aanleiding van zijn diepgaande studie/boek over het antisemitisme stelden wij historicus dr Chris Quispel, voorheen verbonden aan de Leidse universiteit, enkele vragen over dit – helaas nog altijd – zeer actuele onderwerp:

Hoe beziet u het antisemitisme in het licht van de huidige ontwikkelingen in Europa?

Sinds de Middeleeuwen is antisemitisme nooit weg geweest uit Europa. Er waren perioden met rust, maar het gevoel dat Joden niet deugden, bleef bij heel veel Europeanen bestaan en bleek telkens weer oproepbaar door volksmenners en machthebbers.
Ook na de Tweede Wereldoorlog bleef het antisemitisme bestaan. Eerst vooral bij rechts-radicalen en neonazi’s, een tijd lang marginale groepen. Bij hen vindt je nog steeds het traditionele antisemitisme, waarin de Jood een kwaadaardige buitenstaander is, die er op uit is de wereld te veroveren. Later steeds meer in een andere vorm bij antizionisten en moslims, hier zijn de Joden niet meer buitenstaanders, maar de ultieme insiders, de grootste kapitalisten, de mensen die de macht al lang hebben overgenomen en nu de hele wereld manipuleren.

We zien tegenwoordig dat met de opkomst van nationalistische bewegingen het antisemitisme weer sterker wordt. Antisemitisme en nationalisme horen al sinds de negentiende eeuw bij elkaar. Voor vooral Duitse, Oostenrijkse en Franse nationalisten waren de Joden de grootste bedreiging voor de nieuwe nationale staat die zij nastreefden. Vandaar het idee van de eindstrijd die tegen de Joden gevoerd zou moeten worden. Dat idee van een eindstrijd hoor je tegenwoordig gelukkig nog weinig, maar het is duidelijk dat rechtse nationalistische bewegingen , of een beroep doen op anti-Joodse vooroordelen, of in ieder geval weigeren ze te veroordelen. Dat zien we zowel in Europa, als in Amerika, waar het antisemitisme minstens zo gevaarlijk lijkt als in Europa en waar een president aan de macht is die anti-Joodse demonstranten ‘good people’ noemde.

In Nederland is het (nog) relatief rustig. Of kan het antisemitisme-virus zomaar toeslaan in onze turbulente samenleving?

Nederland heeft nooit de vorm van antisemitisme gekend waarin de Jood als een ziekte werd gezien die moest worden uitgeroeid. In ons land kenden wij meer een soort sociaal antisemitisme waarin de Jood als iemand werd gezien voor wie je op moest passen, een parvenu en druktemaker. Op dit moment zijn aan de rechterkant van onze politiek PVV en FvD niet antisemitisch. Maar het geeft wel te denken dat Baudet niet zo lang geleden vijf uur heeft gesproken met Jared Taylor een extreme Amerikaanse, racist en antisemiet. Ook geeft het te denken dat hij een paar jaar geleden een succesvolle rede hield voor de IJzerwake, een bijeenkomst van Belgische rechtsradicalen en neonazi’s, waaronder uiteraard veel antisemieten. Een kandidaat-Eerste Kamerlid van het FvD twitterde ooit over iemand met wie ze het kennelijk niet eens was: ‘Die was Hitler even vergeten in die mooie ovens van hem.’ Ik kom hier bij het beantwoorden van de laatste vraag op terug.

Stichting Antisemitisme Preventie ( S A P ) maakt zich sterk voor:
– onderwijs op basisscholen en middelbare scholen
– expositie over antisemitisme
– congres over antisemitisme
– leerstoel Antisemitisme


Wilt u op elk onderdeel reageren en vertellen wat u hier van vindt?

De doelstellingen van SAP onderschrijf ik volledig. Ik hoop dat jullie je plannen zullen kunnen gaan verwezenlijken. Kennis over antisemitisme, en racisme, is in iedere fase van het onderwijs van heel groot belang, misschien zou het goed zijn antisemitisme tot een eindexamenonderwerp te maken.
Ik zag een aantal jaren geleden in Krakau een fototentoonstelling. Naast elkaar telkens een foto van het rijke Joodse cultuur en het Joodse leven voor de Tweede Wereldoorlog daarnaast dezelfde plek nu. Ik kwam er met tranen in mijn ogen uit. Zo’n tentoonstelling zou je naar Nederland kunnen halen. Voor Nederland zou zoiets ook kunnen, maar zoiets is vermoed ik al gedaan, maar zou zeker geschikt zijn voor scholieren. Aan onze universiteiten wordt zover ik weet, alleen incidenteel, niet structureel aandacht besteed aan antisemitisme. De benoeming van een hoogleraar zal het belang van het onderwerp zichtbaarder maken en lijkt mij dan ook belangrijk.

Wat zijn uw belangrijkste conclusies uit uw boek/studie ‘Anti-Joodse beeldvorming en Jodenhaat’?
Welke aanbevelingen n.a.v. uw boek, uw studies en colleges heeft u voor de overheden die zich zorgen maken over het groeiend antisemitisme? (EU, rijksoverheid/kabinet en gemeentebesturen)

Een paar conclusies van mijn boek lijken mij belangrijk voor beleidsmakers. In de eerste plaats natuurlijk dat antisemitisme actief bestreden moet worden, maar dat spreekt vanzelf.
Belangrijker vind ik zelf het gevaar van tolerantie ten opzichte van antisemitisme. Voor de Tweede Wereldoorlog was niet iedereen antisemiet , althans niet in heel sterke mate, maar er lag geen taboe op. Antisemitisme was een mening, je kon er voor zijn of tegen maar een antisemiet diskwalificeerde zichzelf niet bij voorbaat.
Veel historici geloven dat veel kiezers niet op Hitler stemden omdat ze antisemiet waren. Ze hadden heel andere redenen, zijn antisemitisme deelden ze niet, maar het was geen probleem.
Na de Tweede Wereldoorlog was antisemitisme in West Europa lange tijd een taboe, strafbaar zelfs en een reden voor sociale uitsluiting. Dat is niet meer het geval, het roept gelukkig nog wel reacties op, maar toch maak ik mij zorgen.

In Oost Europa is nauwelijks verborgen antisemitisme inmiddels heel normaal. In het FvD, straks misschien de tweede partij van het land ontstaat er geen discussie over meerdere antisemitische tweets, al dan niet humoristisch bedoeld, van een van meest vooraanstaande leden. Baudet zelf heeft regelmatig contact met antisemieten. Ik denk dat de meeste FvD stemmers dat niet goedkeuren, maar het is niet belangrijk voor hen. Zou dat twintig jaar geleden ook zo zijn geweest? Geert Wilders is geen antisemiet, maar hij heeft er nooit een probleem van gemaakt te onderhandelen met gelijkgestemde politici uit andere landen, die wel antisemitisch zijn. Trump heb ik al genoemd. Onder zijn presidentschap is het antisemitisme sterk gegroeid, anders dan het moslim terrorisme ziet hij dat niet als probleem.

U geeft op 19 maart in Leiden een lezing/college over antisemitisme na de Tweede Wereldoorlog. Wat wordt de strekking van uw college?

Wat betreft mijn lezing, veel elementen heb ik hierboven al aangestipt, ik zal daar zeker meer aandacht geven aan het linkse, anti-imperialistische, antizionistische antisemitisme dan ik hier gedaan heb. Ik ben altijd bereid over dit soort zaken uitgebreider van gedachten te wisselen.

Dr Chris Quispel
Dr Chris Quispel werkte tot aan zijn pensioen bij de opleiding Geschiedenis aan de Leidse universiteit. Hij is gespecialiseerd in de geschiedenis van racisme vooroordelen. Hij publiceerde onder andere: Hardnekkig Wantrouwen. De relatie tussen blank en zwart in de VS.

Zijn laatste boek gaat over de geschiedenis van het antisemitisme, een onderwerp waar hij bijna 30 jaar college over heeft gegeven: Anti-Joodse beeldvorming en Jodenhaat. De geschiedenis van het antisemitisme in West Europa. Chris Quispel | Uitgever Verloren B.V. | Paperback 416 pagina’s | 32 euro